تئوری رنگ ها | هر آنچه که باید در خصوص رنگ ها بدانید.

در این مقاله از سری مقالات آموزش طراحی رابط کاربری و آموزش UX مرجع آموزش UI و UX فارسی می خواهیم در خصوص تئوری رنگ ها صحبت کنیم. رنگ یکی از اصولی است که طراح های گرافیکی  بر اساس آن ایجاد می شوند. به جرات می توان گفت روح یک طرح، رنگ های موجود در آن هستند. رنگ می تواند یک ابزار قدرتمند در دستان طراحان باشد و بر عوامل متعددی که در ادراک بصری ضروری هستند، تاثیر بگذارد. رنگ تأثیر قابل توجهی بر ذهن ما دارد. احساس ما نسبت به یک شیء را در عرض چند ثانیه تغییر داده و باعث واکنش نشان دادن افراد و حتی انجام کارهای خاص توسط آنان می شود.

ممکن است در ابتدا استاد شدن در علم رنگ شناسی چندان سخت به نظر نرسد، اما با دقت در جزئیات، واضح است که نیاز به درک  ویژگی های بسیاری وجود دارد. در این مقاله به اصول تئوری رنگ ها در طراحی UI(رابط کاربری) خواهیم پرداخت و اصطلاحات مربوط به رنگ ها و سیستم های رنگی مختلف را بررسی خواهیم کرد. درک اصول رنگ ها به طراحان UI در بهبود عملکرد رابط کاربری(UI) طراحی شده شان کمک خواهد کرد.

رنگ چیست؟

قبل از هر اقدام دیگری در خصوص تئوری رنگ ها، درک ماهیت رنگ ضروری است. فرهنگ لغت Merriam-Webster رنگ را به عنوان یک نمود نور(مانند قرمز، قهوه ای، صورتی یا خاکستری) یا ادراک بصری تعریف می کند که می تواند به افراد در درک تفاوت اشیائی که به نظر مشابه می رسند کمک کند. به عبارت ساده، رنگ کيفيتی در یک شیء است که به علت انعکاس یا انتشار نور از یک جسم، ایجاد می شود. رنگ را می توان از نظر بصری از طریق اندازه گیری خواص آن مانند فام(Hue)، اشباع(Saturation)، رنگ پذیری (Chromaticity) و ارزش(Value) سنجید. برای کسب آگاهی مناسب از معنای رنگ، بهتر است خواص و ویژگی های آن را تعریف کنیم.

خواص رنگ

واژه فام اغلب با رنگ اشتباه گرفته می شود، بنابراین این واژه از موارد موجود در تئوری رنگ ها نیاز به توضیح دارد. اولا باید درک کنیم که واژه “رنگ” یک اصطلاح عمومی است که برای نامگذاری فام ها، ته رنگها(Tints)  و تناژ ها (Tones) استفاده می شود. از سوی دیگر، فام دقیقا جواب سوال “این چه رنگی است؟” می باشد. اساسا فام، خانواده ای متشکل از دوازده رنگ خالص بر روی گردونه رنگ است.

یک فام به عنوان یک ماده اولیه عمل کرده که می تواند با سه روش مختلف تغییر کند:ته رنگ یا سیری (Tinting)، سایه زدن(Shading) و تغییر تناژ یا Toning. با توجه به تکنیک اعمال شده، یک فام تبدیل بهTint ، سایه یا تناژ می شود که تشخیص آنها از هم آسان است. یک Tint  با مخلوط کردن فام با رنگ سفید ایجاد می شود، در حالی که سایه با ترکیب فام با رنگ سیاه شکل می گیرد. Toning یک فرآیند ظریفتر بوده و نیاز به اضافه کردن رنگ سیاه و سفید دارد، به همین علت ممکن است نتایج آن طبیعی تر از سایه و Tint باشد.

ارزش (Value)

همانطور که گفته شد، رنگ ها ویژگی های خاصی دارند که می توان آنها را با آن تشخیص داد. Value نشان می دهد که یک رنگ چقدر تیره یا روشن است. این مشخصه با سطح رنگ سفید مشخص می شود. هر چه رنگ سفید بیشتری به یک فام اضافه شود، Value آن بیشتر است.

رنگ پذیری (Chromaticity)

کروما یا کروماتیسیتی، خلوص یک فام را نشان می دهد. این ویژگی با حضور رنگ سفید، خاکستری یا سیاه در یک رنگ اندازه گیری می شود. دوازده فام اصلی که قبلا توضیح داده شده اند دارای بالاترین سطح کروماتیسیتی هستند، چرا که حاوی عناصر اضافی نمی باشند. رنگ های دارای کروماتیسیتی بالا معمولا درخشان و واضح به نظر می رسند.

اشباع (Saturation)

این مشخصه نقاط مشترک بسیاری با ارزش و کروما دارد، بنابراین گاهی اوقات ممکن است با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. با این حال، درک تفاوت آنها بسیار مهم است. بر خلاف دو ویژگی قبلی، اشباع شامل ترکیب فام با رنگ های دیگر نمی شود. بلکه در مورد چگونگی به نظر رسیدن هر رنگ در شرایط نوری مختلف است. اشباع در مورد توصیف پر رنگی یا کم رنگی یک رنگ خاص در نور روز و نور ضعیف است. این مشخصه به عنوان شدت رنگ نیز شناخته می شود.

گردونه رنگ

از مهمترین موارد مربوط به تئوری رنگ ها گردونه رنگ است، اگر درس های مربوط به نقاشی را گذرانده باشید، احتمالا دایره متشکل از رنگ های مختلف را دیده اید. این دایره گردونه رنگ نامیده شده و به درک نحوه ارتباط رنگ های مختلف با یکدیگر و چگونگی ترکیب آنها کمک می کند. گردونه رنگ معمولا از رنگهای اولیه، ثانویه و سه گانهTertiary) ) تشکیل شده است که به عنوان فام نیز شناخته می شوند.

گردونه رنگی در سال ۱۶۶۶ توسط ایزاک نیوتن به صورت شماتیک ایجاد شد و از آن به بعد با اینکه متحمل تغییرات زیادی شده است اما همچنان ابزار اصلی برای ترکیب رنگ است. هدف این است که گردونه رنگ باید به همین شکل باشد تا رنگ ها به درستی مخلوط شوند.

انواع رنگ ها

رنگهای اصلی

شامل سه رنگ پیگمنتی هستند که با ترکیب هیچ رنگی نمی توان آنها را ایجاد کرد. رنگ های اصلی به عنوان پایه کل سیستم رنگی عمل می کنند. رنگ های اولیه بسته به نوع سیستم رنگی متفاوت هستند. یک سیستم کاهشی Subtractive System)) بر پایه فیروزه ای، ارغوانی و زرد است، در حالی که رنگ قرمز، سبز و آبی  سیستم افزایشی را تشکیل می دهند. و سیستم رنگ آمیزی RYB شامل رنگ قرمز، زرد و آبی است.

رنگ های ثانویه

این رنگ ها با ترکیبی از دو رنگ اولیه ایجاد می شوند. از آنجا که هر سیستمی دارای رنگ های پایه متفاوت است، رنگ های ثانویه نیز متفاوت هستند. در اینجا یک توضیح شماتیک از رنگ های ثانویه موجود در هر سیستم آمده است.

RGB:

• سبز + قرمز = زرد
• قرمز + آبی = ارغوانی
• آبی + سبز = فیروزه ای

CMYK:

• زرد + ارغوانی = قرمز
• ارغوانی + فیروزه ای = آبی
• فیروزه ای + زرد = سبز

RYB:

• زرد + قرمز = نارنجی
• قرمز + آبی = بنفش
• آبی + زرد = سبز

رنگ های سه گانه

ترکیبی از رنگ های اولیه و ثانویه رنگ های سه گانه را ایجاد می کند که معمولا نام دو کلمه ای از جمله قرمز-بنفش یا زرد-نارنجی دارند.

رنگ های گرم، سرد و خنثی

تمام رنگهای توضیح داده شده در بالا را می توان در تئوری رنگ ها در سه گروه مقابل تقسیم کرد: سرد، گرم و خنثی.

رنگ های سرد در قسمت سبز-آبی گردونه رنگی هستند. و از آنجا که احساس سرما در انسان ایجاد می کنند، رنگ های سرد نامیده می شوند. رنگ های گرم به علت داشتن ارتباط با احساس گرما، بر عکس رنگ های سرد هستند. زرد، نارنجی و قرمز فام های مربوط به رنگ های گرم هستند. در آخر رنگ های خنثی در گردونه رنگی حضور ندارند؛ از جمله خاکستری، قهوه ای و بژ.

سیستم های رنگی

RGB

سیستم رنگی RGB رنگ قرمز، آبی و سبز را به عنوان رنگ های اصلی در نظر می گیرد. این سیستم پایه تمام رنگ های مورد استفاده در صفحه نمایش است. ترکیب مقادیر مساوی از رنگ های اولیه در این سیستم، رنگ های ثانویه فیروزه ای، ارغوانی و زرد را به وجود می آورد، اما باید به یاد داشته باشید که  اگر از نور بیشتری استفاده کنید، رنگ ها روشن تر و کم رنگ تر خواهید داشت. نتایج به دست آمده از مخلوط کردن رنگ های افزایشی (Additive) اغلب برای افراد خو گرفته به سیستم های رنگی کاهشی در رنگ آمیزی ها، رنگ ها، جوهرها(inks) و سایر موارد ملموس، عاقلانه نیست.

RYB

RYB (قرمز، زرد، آبی) نیز یک سیستم رنگ آمیزی است که اغلب در آموزش هنر، به ویژه در نقاشی استفاده می شود. این سیستم به عنوان اساس تئوری علمی رنگی مدرن عمل کرده که مشخص می کند رنگ های فیروزه ای، ارغوانی و زرد، موثر ترین مجموعه سه تایی برای ترکیب رنگ هستند. به این ترتیب مدل رنگی CMY شکل گرفت.

CMYK

سیستم CMY با ظهور چاپ فوتو مکانیک ایجاد شد. این سیستم با عنصر کلیدی یا همان جوهر سیاه ترکیب شده به عنوانCMYK (فیروزه ای، ارغوانی، زرد و سیاه) نامگذاری شد. بدون وجود این رنگدانه اضافی، نزدیک ترین سایه (Shade) به سیاه، قهوه ای گلی خواهد بود. امروزه از این سیستم رنگی اغلب در طراحی چاپی و چاپخانه ها استفاده می شود.

رنگ بندی(Color schemes)

تعادل رنگ در طراحی بسیار حیاتی است، زیرا اولین نگاه به وبسایت یا اپلیکیشن اثر خود را بر کاربر گذاشته و رنگ ها تاثیر زیادی در این امر دارند. طراحان طرح های رنگی اساسی، یا همان هماهنگی رنگ را مشخص کرده اند که امری بسیار کارآمد است.

تک رنگی (Monochromatic)

این سیستم بر پایه استفاده از یک رنگ با Tone  و سایه های مختلف در آن است. از آنجا که انجام اشتباه و خلق یک رنگ بندی ناخوش آیند در این روش مشکل است، هارمونی تک رنگ همیشه یک انتخاب موفقیت آمیز است.

متشابه (Analogous)

برای ایجاد هماهنگی متشابه، شما باید از رنگ هایی که در گردونه رنگ درست در کنار یکدیگر واقع شده اند استفاده کنید. این نوع رنگی بندی برای انواعی از طراحی که در آن هیچ گونه کنتراستی مورد نیاز نیست، مانند پس زمینه صفحات وب یا آگهی ها، مورد استفاده قرار می گیرد.

مکمل (Complementary)

طرح مکمل استفاده از ترکیب رنگ هایی است که در گردونه رنگی رو به روی یکدیگر قرار می گیرد. این طرح بر عکس طرح متشابه و تک رنگ می باشد، زیرا هدف آن تولید کنتراست بالا است. به عنوان مثال، تشخیص دکمه نارنجی در پس زمینه آبی، در هر رابط کاربری(UI) آسان است.  این سیستم رنگ بندی در طراحی UI کاربرد فراوان دارد.

متساوی‌الساقین (Split-Complementary)

این طرح مشابه طرح قبلی عمل کرده، اما از رنگ های بیشتری استفاده می کند. به عنوان مثال، اگر رنگ آبی را انتخاب کرده باشید، باید از دو رنگ دیگر که در مجاورت رنگ های مخالف آن هستند یعنی زرد و قرمزف نیز استفاده کنید. کنتراست در اینجا کمتر از طرح مکمل بوده اما به شما اجازه می دهد رنگ های بیشتری استفاده کنید.

رنگ های سه گانه (Triadic)

هنگامی که طراحی شما نیاز به رنگ های بیشتری دارد می توانید طرح سه گانه را امتحان کنید. این مدل بر پایه سه رنگ جداگانه استوار است که بر روی گردونه رنگ در سه نقطه مساوی قرار دارند. برای ایجاد تعادل در این طرح، توصیه می شود از یک رنگ به عنوان رنگ غالب، و از دو رنگ دیگر برای ایجاد برجستگی در طرح خود استفاده کنید.

مکمل دوگانه/سه گانه (Triadic/Split-Complementary)

استفاده از طرح رنگ سه گانه مخصوص طراحان با تجربه است زیرا ایجاد تعادل در آن بسیار سخت است. این مدل از چهار رنگ از گردونه استفاده می کند که جفت های مکمل هستند. اگر نقاط محل رنگ های انتخاب شده را به هم متصل کنید، یک مستطیل تشکیل می دهد. هماهنگی این طرح مشکل است اما اگر همه چیز را درست انجام داده باشید، نتایج می تواند خیره کننده باشد.

بیایید این بحث در خصوص تئوری رنگ ها را با نقل قولی از RyPaul تمام کنیم: “نکته اصلی زندگی کردن و استفاده از تمام رنگ های موجود در جعبه مداد رنگی است”. یاد بگیرید که چگونه به طور موثر در زندگی و کار خود از رنگ ها استفاده کرده و نتایج شما را خشنود خواهد کرد.